SANAYİCİ ROTAYI DIŞARIYA ÇEVİRDİ

Artan maliyet baskısı ve enflasyon, üretimi Türkiye’den yurt dışına kaydıran şirketlerin sayısını her geçen gün artırıyor…

17.05.2025 15:15:130

Ayçe Tarcan Aksakal

[email protected]

Yüksek enflasyon, artan maliyetler ve kur baskısı, Türkiye’de üretimi her geçen gün daha da zorlaştırıyor. Bu tablo karşısında pek çok dev sanayi şirketi, üretiminin bir kısmını yurt dışına taşımayı tercih ediyor. Amaç, maliyetleri kontrol altına almak ve operasyonel verimliliği koruyabilmek. Küresel genişleme stratejileriyle birleşen bu yönelim, yerli sanayide sessiz ancak derin bir dönüşümün de habercisi.

Artan maliyet baskısı ve enflasyon, üretimi Türkiye’den yurt dışına kaydıran şirketlerin sayısını her geçen gün artırıyor. Bu yönelimi yalnızca küresel stratejik planlar değil, içeride giderek ağırlaşan ekonomik ekonomik koşullar ve yönetimsel riskler de tetikliyor. Sektör yetkililerine göre bu kayışın arkasında, üretim maliyetlerindeki  sert artış başrolde. Bu dönüşümün başını çeken isimlerden biri olan Penti Yönetim Kurulu Başkanı Sami Kariyo, “Bundan 3-4 yıl önce ürünlerimizin yüzde 95’i Türkiye’de üretiliyordu, bugün bu oran yüzde 70’e düştü” diyerek bu değişimin zorunluluktan kaynaklandığını vurguluyor. Sadece tekstil ve hazır giyimde değil otomotivden beyaz eşyaya, çelikten otomotiv yan sanayisine kadar birçok sektörde, büyük gruplar hem maliyet avantajı hem stratejik genişleme hedefleri doğrultusunda yurt dışı üretime yöneliyor. Beko’da son 4 yılda yurt dışı üretimin payı yüzde 50’ye ulaştı. Beyçelik Holding’de ise yurt dışındaki ikinci fabrikanın devreye girmesiyle bu oran yüzde 12’den yüzde 20’ye çıktı. Ticaret Bakanlığı’nın hazırlamış olduğu “Yurt Dışı Yatırım Anketi 2024” çalışmasının sonuçları da Türk şirketlerinin yurt dışındaki doğrudan yatırımlarının arttığını gösteriyor. Ankete göre 20 yıl önceye göre Türkiye’deki şirketlerin 2023 yılında yurt dışı doğrudan yatırımı yaklaşık 10 kat artarak 57,9 milyar dolara yükseldi. Son 5 yıldaysa yurt dışı yatırımlar yüzde 40’a yakın arttı. Yurt dışı yatırımların toplam cirolarıysa 49,2 milyar dolara yükseldi. 

YURT DIŞININ PAYI

Son 5 yılda pek çok şirket yurt içindeki üretim faaliyetinin yanında yurt dışında da üretime yönelerek küresel üretim gücünü artırmayı hedefliyor. Bu durum şirketlerin üretim yapısının değişmesine neden oluyor. Türkiye’nin en yaygın küresel üretim gücüne sahip gruplarının başında Koç Holding, Hayat Holding, Şişecam ilk sırada yer alıyor. 155’ten fazla ülkeye ihracat yapan Koç Holding’in yurt dışındaki amiral gemisi olan Beko, aynı zamanda Türkiye’nin en yaygın küresel üretim gücüne sahip şirketi olma özelliğine sahip. Şirketin son 4 yılda üretim yapısındaki değişim ise dikkat çekici. 2021’de yurt dışında 15 üretim tesisi bulunan Beko’nun fabrika sayısı son 4 yılda 46’ya, üretim yaptığı ülke sayısı ise 14’e yükseldi. 4 yıl önce Beko o zamanki adıyla Arçelik beyaz eşya, televizyon, klima, çay ve kahve makinesi üretim faaliyetlerinin yüzde 67’sini Türkiye’de, yüzde 33’ünü yurt dışında gerçekleştiriyordu. Bugün ise şirket Türkiye, İngiltere, İtalya, Romanya, Slovakya, Polonya, Güney Afrika, Rusya, Pakistan, Hindistan, Bangladeş, Tayland, Çin ve Mısır’da üretim yapıyor. Üretiminde yurt dışının payı yaklaşık yüzde 50’ye yükselmiş durumda. Sadece üretimde değil şirketin satışlarında da yurt dışının payı yüzde 70 seviyesinde. Yurt dışındaki 46’ncı fabrikasını geçtiğimiz eylül ayında Mısır’da açan Beko CEO’su Hakan Bulgurlu, global büyüme vizyonları çerçevesinde yurt dışı yatırımlarını sürdürdüklerini söylüyor. Beyçelik Holding’in de yurt dışı üretim oranı Romanya’daki ikinci üretim tesisinin hayata geçmesinin ardından arttı. 5 yıl önce yurt dışındaki üretimlerinin payının yüzde 12 olduğunu söyleyen Beyçelik Holding CEO’su Baran Çelik, bugün bu oranın yüzde 20’ye yükseldiğini belirtiyor. Penti’de de 5 yıl önce yüzde 5 civarında olan yurt dışındaki üretimin payı yüzde 25-30 seviyelerine kadar yükselmiş durumda.

AVANTAJ SAĞLADILAR 

Ticaret Bakanlığı’nın hazırladığı “Yurt Dışı Yatırım Anketi 2024” çalışmasının verilerine göre 2023 sonu itibarıyla Türk şirketlerinin yurt dışındaki doğrudan yatırımlarının toplam sermaye pozisyonu 57,9 milyar dolara ulaştı. 20 yıl önceye göre yurt dışı yatırımların tutarı 10 kata yakın artarken son 5 yıldaysa yüzde 40’a varan artış dikkat çekiyor. PwC Türkiye’nin bu yıl 2’ncisini gerçekleştirdiği Yurt Dışı Yatırımları Araştırması’na göre ise Türkiye’deki şirketlerin yurt dışına yönelik yatırım kararlarında belirleyici etkenler; coğrafi konum, pazar büyüklüğü, politik istikrar ve regülasyonlar oluyor. Bu yıl araştırmaya katılan şirketlerin yüzde 73’ü yurt dışı yatırımlara devam etme konusunda kararlı olduğunu belirtiyor. Yatırım büyüklüğü ve elde edilen gelirlere yönelik yanıtlar da yurt dışına yapılan doğrudan yatırımlar sonrasında verimliliğin arttığına işaret ediyor. 2023 yılında yurt dışına doğrudan yatırımların ciro içindeki payının yüzde 50’den daha fazla olduğunu belirten katılımcıların oranı yüzde 17 iken, geçen yıl bu oranın yüzde 29’a yükseldiğini söyleyen PwC Türkiye Kıdemli Ortağı Cenk Ulu, hedef pazarlara yakın olmanın öneminin giderek arttığını belirtiyor. Sadece yerel sınırlar içinde kalmak yerine, yeni pazarlardaki büyüme fırsatlarını değerlendirmenin her ölçekteki şirket için hayati önem taşıdığını belirten Ulu, “Bu stratejik yaklaşım, şirketlerin rekabet avantajı elde etmelerine ve sürdürülebilir bir büyüme yakalamalarına da destek oluyor” diyor. Özellikle son dönemde beyaz eşya, tekstil ve hazır giyimde Mısır’da kurulan üretim tesisleri sayesinde pek çok büyük şirket, Amerika pazarına daha avantajlı koşullarda erişim sağlıyor. “Türkiye’de yapılan ihracatta yüksek gümrük vergileriyle karşılaşırken Mısır’ın Amerika’yla olan serbest ticaret anlaşması sayesinde bu pazara gümrüksüz satış yapabiliyoruz” diyen Yeşim Grup Yönetim Kurulu Başkanı Şenol Şankaya, Mısır’da üretim yapmalarının küresel pazarda rekabet güçlerini artırmalarında büyük katkı yaptığını belirtiyor. 

NEDEN ARTIYOR?

Türk şirketlerinin yurt dışında üretim yatırımı yapmasının en önemli nedenlerinin başında yüksek gümrük vergilerini aşmanın dışında maliyet avantajı sağlama ilk sıralarda yer alıyor. Yurt dışı pazarlara yakın olmak, vergi avantajı sağlamak, Türkiye’de elde edilen başarıyı yurt dışında tekrarlamak da yurt dışında üretim yatırımı yapma nedenleri arasında. PwC’nin verilerine göre yurt dışındaki üretim tesisi yatırımlarında sıfırdan yeni yatırım, şirket birleşmesi ve satın almalar ajandalarda üst sıralarda yer almayı sürdürüyor. Teknoloji odaklı sektörlerdeyse start up yatırımları dikkat çekiyor. Orta Doğu ve Kuzey Afrika bölgesinin kendileri için kritik pazarlar arasında yer aldığını belirten Beko CEO’su Hakan Bulgurlu, Mısır’da 110 milyon dolar yatırımla hayata geçirdikleri yeni üretim tesisleriyle Orta Doğu pazarında 5 yılda gelirlerini iki katına çıkararak pazarda lider pozisyona ulaşmayı hedeflediklerini söylüyor. Koç Holding’in Beko’dan sonra yurt dışında üretim açılımı Ford Otosan’la devam ediyor. 3 yıl önce Türkiye otomotiv sanayisinde en büyük yurt dışı alımını gerçekleştiren Ford Otosan, Ford’un Craiova fabrikasını 575 milyon Euro’ya satın aldı. Ford Otosan’ın Romanya fabrikasıyla Avrupa’ya açılarak burada büyümeye başladığını belirten Koç Holding Yönetim Kurulu Başkan Vekili ve Ford Otosan Yönetim Kurulu Başkanı Ali Yıldırım Koç, Romanya’da üretim yapmanın üretim maliyeti avantajının yanı sıra AB’de olma konusunda kendilerine bir dizi avantajlar sunduğunu ifade ediyor. Koç, “Romanya’nın Türkiye’ye yakınlığı, AB üyesi olması ve üretimdeki maliyet avantajlarıyla ve Türkiye’den gelen yatırımcılara dost bir ülke olması açısından avantajları var” diyor.

HEDEFTEKİ COĞRAFYALAR 

Coğrafi dağılım açısından bakıldığında Türk şirketlerinin yurt dışı yatırımları büyük ölçüde Avrupa ülkelerine yöneliyor. Yurt dışındaki toplam yatırımlarının yüzde 65’inin Avrupa ülkelerinde yoğunlaştığını söyleyen DEİK Yurt Dışı Yatırımlar İş Konseyi Başkanı Kübra Orakçıoğlu Kazan, Türk şirketlerinin en çok Avrupa ve ABD gibi güvenli pazarlara yatırım yapmayı tercih ettiğine dikkat çekiyor. Özellikle son yıllarda Doğu Avrupa ülkelerinin düşük kurumlar vergisi, işçilik maliyetlerinin uygunluğu ve AB pazarlarına kolay erişim avantajları nedeniyle Türk yatırımcılar için cazip hale geldiğini söyleyen Kazan, “Bunun yanında Orta Doğu ve Afrika gibi bölgeler de Türk şirketlerinin yatırım yaptığı önemli destinasyonlar arasında yer alıyor” diyor. Yurt dışında ilk üretim tesislerini 1,5 yıl önce Senegal’de kurduklarını belirten Doğanlar Mobilya Grubu CEO’su İsmail Doğan, “Senegal’deki üretimimiz maliyet avantajı sağlayarak rekabet gücümüzü artırıyor ve ürünlerimizi daha cazip fiyatlarla sunmamıza olanak tanıyor” diyor ve ekliyor: “Aynı zamanda hammadde tedarikinden lojistiğe kadar tedarik zincirimizi optimize ederek daha verimli ve esnek bir yapı oluşturmamızı sağlıyor.” Senegal’in genç ve dinamik iş gücüne sahip olmasının dışında mobilya üretimi için gerekli hammaddelere de kolay erişim imkanı sunduğunu söyleyen Doğan, şöyle konuşuyor: “Senagal’de üretim yaparak Afrika pazarına doğrudan erişim sağlıyor ve mevcut ürünlerimizi yeni müşterilere ulaştırıyoruz. Aynı zamanda bu pazara özel ürünler geliştirme fırsatı yakalıyoruz. ‘Made in Senegal’ etiketi özellikle Avrupa ve Amerika pazarlarında ürünlerimize değer katarken global bir oyuncu olarak marka bilinirliğimizi artırıyor.” 

YATIRIMLAR ARTACAK

Önümüzdeki 3 yılda Türkiye’deki şirketlerin yurt dışına yaptığı toplam yatırımın istikrarlı bir şekilde artması bekleniyor. Özellikle sanayi üretimi, teknoloji ve finans sektörlerinde yurt dışı yatırımların hız kazanmasını öngördüklerini söyleyen DEİK Yurt Dışı Yatırımlar İş Konseyi Başkanı Kübra Orakçıoğlu Kazan, dijitalleşme ve e-ticaret trendleri doğrultusunda bilgi teknolojileri, sağlık hizmetleri ve yenilenebilir enerji gibi sektörlerin de yatırım açısından ön plana çıkmasını bekliyor. Türk şirketlerinin 2025 yılında küresel yatırım trendlerini yakından takip ederek özellikle stratejik sektörlerdeki yatırımlarını artırmayı hedeflediğini söyleyen Kazan, “Avrupa Birliği ülkeleri her daim ajandamızda yer alıyor. Çünkü Avrupa ülkeleri halen odak noktamız. Ayrıca Suudi Arabistan, BAE, Bahreyn ve ABD gibi ülkeler dikkat çeken bölgeler arasında yer alıyor” diyor. Önümüzdeki dönemde yurt dışı pazarlarda ilk 3 şirketten biri konumuna ulaşmak için çalıştıklarını söyleyen Beko CEO’su Hakan Bulgurlu da ASEAN bölgesi ve Amerika kıtaları başta olmak üzere küresel ölçekte yatırım, satın alma ve ortaklık fırsatlarını sürekli takip ettiklerini ifade ediyor. Bulgurlu, “Sağlıklı finansal yapımızı korumaya odaklanarak yatırım fırsatlarını değerlendirmeye devam edeceğiz” diyor. İspanya’daki fabrikalarının geçen yıl 9,2 milyon dolar ciroya ulaştığını söyleyen Akcoat Genel Müdür Vekili Ömer Semiz, önümüzdeki 5 yılda yurt dışında EMEA, Kuzey Amerika ve Asya-Pasifik bölgelerinde büyümeyi hedeflediklerini ifade ediyor. İhracat hedefleri arasında ABD, Çin, Almanya, Rusya, Meksika, Cezayir, Özbekistan, Bangladeş ve İspanya’nın öne çıktığını anlatan Semiz, “Yeni coğrafyalara yönelik stratejik planlarımız arasında Amerika bölgesinde yatırım, İspanya’da kompoze tesisi kurulması ve global pazarda oluşabilecek yeni fırsatları değerlendirmek bulunuyor” diyor. Globaldeki üretim yatırımlarını artıran Evvap’ın da yurt dışında 2 üretim tesisi bulunuyor. Şirket, yeni fabrikasının temelini attığı Endonezya’da yıl sonunda açılış yapmayı hedefliyor.